Interventies om leesbegrip te vergroten

Voorbije dagen bespraken we reeds welke acties voor en tijdens het lezen bijdragen tot beter leesbegrip. In deze laatste post bespreken we wat je als leerkracht na het lezen van de tekst met je leerlingen kan doen: vragen stellen en samenvatten. Tenslotte staan we stil bij de kracht van discussie en geven we drie interventies mee voor leerlingen waarvoor alle voorgaande aanpakken onvoldoende blijken.

Vragen stellen

Naast het stellen en beantwoorden van vragen tijdens het lezen is het nuttig om dit ook te doen na het lezen van de tekst. Productieve vragen zorgen ervoor dat leerlingen moeten nadenken over de tekst waarna ze ideeën kunnen uitwisselen met klasgenoten. Leerlingen kunnen zichzelf of anderen ook bevragen om de tekst beter te begrijpen. Bij tekstgerichte vragen van lage orde is het antwoord onmiddellijk terug te vinden in de tekst. Naarmate men in niveau stijgt moet de lezer informatie uit de tekst halen door zelf na te denken door bijvoorbeeld verbanden te leggen. Bij vragen van hoge orde moet informatie uit de tekst gekoppeld worden aan eerder verworven achtergrondkennis om tot een antwoord te komen. Deze strategie zorgt er ook voor dat eventuele leerstof (bij non-fictie-teksten) beter onthouden wordt.

Samenvatten

In de vorige blogpost beschreven we het belang van het samenvatten van paragrafen tijdens het lezen. Na het lezen kunnen je leerlingen deze ‘deelsamenvattingen’ samensmeden tot een geheel dat de lading van de gehele tekst goed dekt. Als het leerlingen aan deze tussenstap ontbreekt zal het samenvatten van een hele tekst niet eenvoudig zijn. Met de deelsamenvattingen hebben ze houvast aan hetgeen zij en de rest van de klas reeds selecteerden als kerngedachten. Dit ondersteunt leerlingen bij het organiseren van informatie en bij het focussen op de meest belangrijke informatie. Voor extra diepgang zou je leerlingen hun samenvattingen onderling kunnen laten vergelijken op kwaliteit. Ook het maken van een samenvatting is een productieve strategie: leerlingen genereren zélf een bijproduct naast het lezen.

Begrip op basis van discussie

Een discussie of debat voeren over de tekst geeft lezers de kans te verwoorden wat zij uit de tekst halen, tekst te gebruiken om hun mening te ondersteunen, te onthouden wat ze lazen en in te gaan op wat anderen zeggen. Ze leren daarbij ook om de mening van anderen te integreren in hun eigen kennis. Lezers met leesproblemen profiteren van tekstgerichte gesprekken doordat ze de mening van anderen horen en deze kunnen gebruiken om hun eigen mening bij te sturen. Tevens leren ze manieren om het lezen en begrijpen van lezen te synthetiseren door de denkprocessen van anderen te volgen. Deelnemen aan discussies draagt naast tekstbegrip bij tot de motivatie en de inzet van leerlingen. Ten slotte daagt het leerlingen uit om een persoonlijk positie in te nemen ten opzichte van het onderwerp (mede op basis van hun eigen normen en waarden).

Intensieve begeleiding voor studenten met aanhoudende leesproblemen

De in deze blogreeks beschreven aanpakken voor, tijdens en na het lezen van teksten zijn vaak voldoende om (veel) betere resultaten te boeken bij het begrijpen van teksten. Voor sommige leerlingen is er echter nood aan bijkomende en meer intensieve ondersteuning. Het hoofdstuk van Stevens & Vaughn (2019) beschrijft drie aanvullende interventies.

Extra instructie

De eerste (logische) interventie is het bieden van meer (gedetailleerde) expliciete instructie. Hierdoor wordt meer geleerd en geoefend. Dit kan je doen door het aanbieden van meer of langere sessies. Hou hierbij rekening met wat leerlingen aankunnen.

Verlengde instructie heeft als doel dat leerlingen uiteindelijk zelfstandig aan de slag gaan. Leerkrachten vertellen leerlingen wat ze moeten weten en voeren zelf de taak stap voor stap uit als model. Daarna begeleiden ze de leerlingen bij het maken opdrachten en voorzien ze mogelijkheden om zelfstandig aan de slag te gaan. Het GRRIM-model toont hoe de verantwoordelijkheid overgaat van de leerkracht naar de leerling (zie figuur 3).

Voor de vormgeving van de instructie is het belangrijk om een taakanalyse uit te voeren waarin je complexe vaardigheden opgesplitst in kleinere, voor de leerling meer beheersbare delen. Vanuit daar voer je het niveau natuurlijk weer steeds verder op naar meer complexe opdrachten. De leerkracht biedt steeds ondersteuning indien nodig maar is erop gericht dat de leerling leert om het zelf te doen. Concrete verbeteringsgerichte feedback, zowel op de taak als op het proces, speelt een cruciale rol bij het aanleren van vaardigheden.

Zelfregulering

Zelfregulatie vormt een uitdaging voor leerlingen met leesproblemen. Ze zijn onvoldoende in staat om tijdens het lezen na te gaan of ze de tekst wel begrijpen. In de paragraaf “Tijdens het lezen” bespraken we al hoe je het monitoren van begrip kan oefenen. Ook het stellen van leesdoelen en het evalueren dragen bij tot betere zelfregulatie. Zo krijgen leerlingen eveneens meer zicht op de vorderingen die zij maken wat natuurlijk motiverend kan werken.

Kleinere groepen

Instructie geven aan kleine groepen – 1 tot 4 leerlingen – zorgt voor verhoogde aandacht en inzet bij leerlingen, en stelt je als leraar in staat om gerichter in te spelen op de noden van de leerlingen. Vooral jonge lezers hebben hier baat bij. Dit is echter niet altijd eenvoudig te organiseren in scholen, maar met behulp van computerprogramma’s, contractwerk, hoekenwerk, zorgleerkrachten, vrijwilligers en klasassistenten kan de leerkracht wellicht toch net die tijd vrijmaken die nodig is om de meest kwetsbare leerlingen toch mee te laten komen met de rest van de groep.

Deze blog was de laatste van een reeks waarin we de tekst van Stevens & Vaughn (2019) onder de loupe namen. Het was een eerste reeks blogposts in het kader van het leesproject Mechelen Leesstad 2022 waarvan ExCEL de coördinatie in handen heeft. Meer info over ons project vind je hier.

Auteurs

Stefan De Clerck is onderwijsonderzoeker bij het ExpertiseCentrum voor Effectief Leren (ExCEL) van Thomas More hogeschool. Hij coördineert het leesproject Mechelen Leesstad 2022.

Erik Meester is docent en onderwijsontwikkelaar bij de opleiding Pedagogische Wetenschappen van Primair Onderwijs (PWPO) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Tim Surma is onderzoeksmanager bij het ExpertiseCentrum voor Effectief Leren (ExCEL) van Thomas More hogeschool.