Kan je menswaardig leven met een minimuminkomen in België?

Volstaan de minimuminkomens? 

Kan je in België menswaardig leven met een minimuminkomen? We onderzoeken dit door de netto besteedbare inkomens uit sociale bijstand (leefloon en inkomensgarantie voor ouderen), sociale zekerheid (minimumwerkloosheidsuitkering, minimuminvaliditeitsuitkering en minimumpensioen) en arbeid (gemiddeld gewaarborgd minimummaandinkomen of GGMMI en een laag loon) te vergelijken met de hoogte van het referentiebudget voor verschillende typegezinnen. In de simulatie van de netto besteedbare inkomens houden we rekening met de kinderbijslag, schooltoeslagen, werkbonus, bijdrage sociale zekerheid en de personenbelasting. Op deze manier gaan we na of gezinnen voldoende financiële middelen in handen hebben om volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving. 

We concluderen dat het inkomen uit een minimum werkloosheidsuitkering of sociale bijstand te laag ligt om menswaardig te kunnen leven wanneer je een woning huurt op de private huurmarkt.  Ook wanneer een volwassene in het gezin voltijds werkt aan een minimumloon (GGMMI) is het inkomen vaak ontoereikend, zeker wanneer er extra uitgaven aan te pas komen zoals kinderopvang of een eigen wagen. Voor gezinnen met kinderen, zijn de bedragen uit de kinderbijslag (incl. sociale toeslag) in de verschillende regio’s onvoldoende om de minimale kost van kinderen te dekken. Deze tekorten zijn groter bij oudere kinderen.

Bovendien vertrekken we van de veronderstelling dat de gezinsleden in goede gezondheid verkeren, de nodige competenties hebben om met een beperkt budget om te gaan, een kwaliteitsvolle woning huren en geen eigen wagen nodig hebben. Omdat deze ‘ideale omstandigheden’ voor vele kwetsbare gezinnen niet opgaan, zullen de minima in sommige gevallen nog minder toereikend zijn dan wat we met onze berekeningen aantonen. 
 

Loont het om te werken?

Ten slotte onderzoeken we of het loont om over te stappen van een leefloon of minimum werkloosheidsuitkering naar een job met een minimumloon of laag loon (2/3 van het mediane loon in België). We zien dat een voltijds loon een belangrijke financiële stap vooruit kan betekenen. Maar wanneer gezinnen geen toegang hebben tot betaalbaar openbaar vervoer en/of betaalbare kinderopvang daalt dit voordeel. Vooral de kost van een eigen wagen weegt zwaar door. Bovendien zien we dat de minimumlonen op zich vaak te laag liggen om volwaardig te kunnen deelnemen aan de samenleving. Een inkomen uit een voltijds laag loon is voor de meeste gezinnen (net) toereikend zolang er geen bijkomende noodzakelijke uitgaven zijn. De gezinnen kunnen echter geen financiële reserves opbouwen.

Voltijds werken is om verschillende redenen zeker niet altijd haalbaar of wenselijk. We zien echter dat werken aan een halftijds laag loon voor mensen met een minimumuitkering (bijna) geen financieel voordeel oplevert. Bovendien is het inkomen in dat geval voor geen enkel gezin voldoende om menswaardig te leven. Sommige maatregelen, zoals de socio-professionele vrijstelling en de inkomensgarantie-uitkering kunnen hieraan tegemoet komen zodat een deeltijdse job meer loont, maar ze worden in de praktijk heel weinig toegepast.