(Grote) problemen met (kleine) onderbrekingen in je les.

Onderwijsdeskundige Siegfried Engelmann merkte ooit boud op: “Tijd is de ergste vijand van een leraar, en elke keer dat de klok tikt, tikt hij in het voordeel van de bevoorrechte leerlingen en in het nadeel van de minder kansrijke leerlingen.” Daar kan je je als leraar iets bij inbeelden. Kinderen die thuis goed ondersteund worden bij het schoolwerk, compenseren de tijd die op school niet zo efficiënt werd ingezet wel. Engelmanns uitspraak benadrukt het belang van efficiënt en effectief tijdsgebruik in de klas. Zowel een effectieve en efficiënte didactiek als klasmanagement zijn daardoor kerncomponenten voor rechtvaardig onderwijs. Dankzij een gedegen klasmanagement creëer je routines en structuren die niet alleen de leeromgeving verbeteren, maar ook waardevolle tijd besparen. Net als een tuinman die zijn tuin voorbereidt voor het groeiseizoen, moet een leraar zijn klas voorbereiden voor het schooljaar. Dit betekent o.a. het creëren van de juiste omstandigheden voor leerlingen, het vooraf nadenken over gewenst en ongewenst gedrag. We verwijzen hiervoor graag naar de blog ‘de gouden weken’.

Maar wat gebeurt er als de rust en routine van de klas worden verstoord? We hebben het over onderbrekingen die van buiten de klas komen, zoals intercom aankondigingen, telefoontjes naar de klas, personeel dat aan de deur klopt, aanwezigheden die geregistreerd worden, laatkomers die je les binnenwandelen enzovoorts. Onderbrekingen die niet noodzakelijk veroorzaakt worden door je eigen klasmanagement, dus.

Onderzoek van Matthew A. Kraft werpt licht op deze kwestie. Kraft’s studie, getiteld “The Hidden Cost of Classroom Interruptions”, onderzoekt de impact van externe onderbrekingen op het leerproces in de klas. Zijn bevindingen uit Amerikaanse context zijn onthullend: zelfs kleine onderbrekingen kunnen leiden tot aanzienlijk verlies van leertijd. Volgens Kraft’s onderzoek worden de klassen gemiddeld ongeveer 15 keer per dag onderbroken, wat leidt tot ongeveer drieënhalf minuten verloren instructietijd per uur. Over de loop van een schooljaar kan dit oplopen tot 10 tot 20 dagen verloren instructietijd – genoeg om voor elke leerling bij wijze van boutade een extra zomerschool aan leertijd te moeten voorzien. Naast de pure verminderde instructietijd, is er ook het verlies van concentratie door lawaai. Eerder onderzoek liet zien dat zelfs de kleinste verstoring van aandacht tijdens het uitvoeren van een taak of denkwerk, de totale werktijd aanzienlijk vergroot (Altmann & Trafton, 2004). Ook uit onderzoek naar de eventuele voordelen van multitasking (disclaimer, er zijn er geen) weten we dat we als mens niet goed in staat zijn om twee cognitieve processen te combineren (over o.a. task-switching kan je hier een videofragment zien dat je best ook aan ouders laat zien). Tot slot weten we ook dat lawaai of chaos in de klas de leerprestaties aanzienlijk drukt, zoals beschreven in deze studie naar de effecten van leerpleinen of open klaslokalen (Rance et al, 2023). We kunnen de bevindingen van Kraft niet met honderd procent zekerheid doortrekken naar de Vlaamse of Nederlandse context – daar hebben we geen onderzoek over – al meen ik dat er bij menig leerkracht toch een bepaalde vorm van herkenning optreedt wanneer we het hebben over ‘klasonderbrekingen’. Potentieel laaghangend fruit?

Wat kunnen scholen doen om deze externe onderbrekingen te verminderen en de leertijd te maximaliseren? Hier zijn drie take-aways uit Kraft’s onderzoek:

• Creëer een cultuur van respect voor de leertijd: Maak duidelijk dat ‘elke minuut’ in de klas telt en dat onderbrekingen alleen voor noodgevallen zijn. Zorg ervoor dat alle medewerkers, inclusief administratief personeel, de impact van onderbrekingen op het leren begrijpen.
• Inventariseer gedurende één week waarvoor op jouw school lestijd onderbroken wordt. Evalueer en verbeter voortdurend: houd bij hoe vaak en waarom onderbrekingen optreden, en durf manieren om de onderbrekingen te verminderen bespreekbaar te maken.
• Beheer laatkomers effectief. Zorg voor procedures om te voorkomen dat laatkomers de les verstoren.

Uiteraard mag je deze blog niet lezen als een pleidooi voor het uitsluiten van elke onverwachte menselijke interactie in de klas. Interacties kunnen uiteraard waardevol zijn. Vooral onderbrekingen die amper een meerwaarde hebben, kunnen tegen het licht worden gehouden. Door aandacht te besteden aan een proactief klasmanagement en het verminderen van onnodige, afleidende externe onderbrekingen, kunnen scholen een omgeving creëren waarin tijdens toegewijde lestijd de focus daadwerkelijk kan liggen op inhoud.