Over de online professionaliseringstrajecten van ExCEL: evidence-informed

Deze blog is een hertaalde bewerking van het artikel Promoting teacher effectiveness through CPD, implementing the design of an online learning environment van Tine Hoof, Wouter Buelens, Tim Surma en Kristel Vanhoyweghen, dat eerder dit jaar verscheen in het online magazine Impact van The Chartered College of Teaching.

De afgelopen twee decennia zijn evidence-informed benaderingen van lesgeven zichtbaar in een stroomversnelling terechtgekomen, vaak aangestuurd vanuit Angelsaksische landen. Tal van boeken, artikelen, congressen en workshops zijn uitermate populair in het werkveld. Een evidence-informed of onderzoeksgeïnformeerde aanpak voorziet de onderwijsprofessional (of het nu een leraar, ondersteuner, directeur of bestuurder is) van extra materiaal in zijn gereedschapskist, namelijk robuust en stabiel wetenschappelijk bewijs over ‘wat goed blijkt te werken en wat minder’. Het is geenszins een strak keurslijf, maar een aanvulling op de eigen waardevolle vakexpertise, de rijke praktijkervaring en de specifieke context waarin de professional aan de slag is. Zo zegt de best-evidence bijvoorbeeld dat ‘herhaling door het spreiden van oefenmomenten in de tijd’ een sterke aanpak is, meer dan dat bijvoorbeeld niet te doen. Het is dan aan de leraar zelf om te bekijken voor welke leerstof die herhaling essentieel is en hoe die kan worden ingebouwd in de lessen. Die verruiming van het didactisch repertoire vindt natuurlijk ook vaker zijn weg in het aanbod aan lerarenprofessionalisering, dat zich steeds meer richt op de groeiende wetenschappelijke evidentie die bestaat rond effectief lesgeven en leren. Effectieve lerarenprofessionalisering heeft de ambitie de expertise van leraren over evidence-informed onderwijs te vergroten zodat duurzame verbetering van de klaspraktijk plaatsvindt. Met als uiteindelijke doel uiteraard het leren van leerlingen te verbeteren.

Ook ExCEL wil daartoe bijdragen en ontwikkelde een online professionaliseringscursus voor leraren in het basis- en secundair onderwijs (verderop leergang genoemd), gebaseerd op het boek Wijze lessen: Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Het boek verbindt principes uit de cognitieve psychologie met waarneembaar instructiegedrag van expert-leraren op basis van lerareneffectiviteitsstudies. Die gedragingen worden samengevat in twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek (zie Figuur 1). Uiteraard zijn die principes voor menselijk leren niet enkel van toepassing op het leren van leerlingen, maar ook op het leren van leraren. Dat blijkt onder andere uit een publicatie van de Education Endowment Foundation waarin 14 mechanismen voor effectieve professionele ontwikkeling worden gebundeld in het IGTP-model. De mechanismen zijn gegroepeerd rond vier doelen: nieuwe inzichten verkrijgen (I), doelgericht gedrag nastreven (G), nieuwe vaardigheden of technieken verwerven (T) en in de praktijk inbedden (P). In die 14 mechanismen herken je al snel de bouwstenen voor effectieve didactiek uit Wijze Lessen. Zo benadrukt het IGTP-model het belang van relevante voorkennis activeren (Bouwsteen 1) bij het verwerven van nieuwe kennis en de kracht van modelling, feedback en gespreide herhaling (Bouwstenen 3, 11 en 8) bij het ontwikkelen van nieuwe vaardigheden. Diezelfde leerprincipes vind je terug in de opbouw van de online leergang.

Figuur 1. Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek uit Wijze Lessen

Nieuwe inzichten verwerven

Alvorens nieuwe inzichten verworven worden, start iedere module met het activeren van relevante voorkennis. Voorkennisactivatie kan gebeuren door het gebruik van interactieve advance organizers, een oefentoets of andere generatieve leeractiviteit (zie Figuur 2). Daarna wordt de nieuwe informatie in kleine stappen aangebracht volgens een zogenaamde spiraalvormige curriculumbenadering, zodat de belangrijkste concepten worden herhaald en uitgediept. Op die manier houdt de leergang rekening met de principes van de cognitieve belastingtheorie die bijvoorbeeld de beperkte capaciteit van het werkgeheugen en de kracht van jezelf testen onderstreept. Met andere woorden, we practise what we preach.

Figuur 2. Screenshot uit “Wijze Lessen Online Basisonderwijs” van een op retrieval practice-gebaseerde toepassing om relevante voorkennis te activeren

Doelgericht gedrag nastreven

De online leergang stimuleert leraren om doelgericht aan de slag te gaan met de kennis en principes die ze opgedaan hebben, onder andere door tal van voorbeelden van effectieve en bovenal ook realistische didactische aanpakken. Aan de ontwikkeling van de leergang werkte een team met zowel academische expertise als jarenlange ervaring als leraar, aangevuld met kennis van zaken op het vlak van de ontwikkeling van online cursussen. Daarnaast wordt de voortgang doorheen de leergang gestimuleerd door het uitreiken van digitale badges en certificaten die leraren ontvangen na het voltooien van specifieke onderdelen.

Nieuwe vaardigheden of technieken verwerven

De online leergang ondersteunt leraren om, vanuit hun vakexpertise en praktijkervaring, de nieuw verworven kennis in de praktijk te brengen en ook van elkaar te leren. Dat gebeurt op verschillende manieren. Zo worden leraren gestimuleerd om zich per twee in te schrijven voor de leergang, waardoor ze bijvoorbeeld elkaars lessen kunnen observeren. Bovendien delen de leraren hun ervaringen via online discussiefora en synchrone vraag-en-antwoordsessies onder leiding van experts van ExCEL. Ook de schoolleiders worden betrokken bij het implementatieproces, zodat leraren de opgedane inzichten en good practices kunnen delen met de rest van het schoolteam.

Inbedden in de praktijk

Om leraren te helpen om bepaalde aanpakken die waardevol en relevant zijn in te bedden in hun klaspraktijk, stimuleert de leergang hen om een actieplan op te stellen. Dat kan helpen om de kloof tussen intentie en gedrag te dichten. Denk aan een leraar die aan de slag wil met het ontwerpen van meerkeuzevragen om misvattingen aan te pakken en daarvoor een actieplan opstelt. Bovendien filmen leraren hun lessen waarin ze die bepaalde aanpak inzetten, zodat ze nadien daarover in gesprek kunnen gaan met een collega. Op basis van die peerfeedback en hun eigen reflecties maken ze aanpassingen en stellen ze nieuwe doelen voor de toekomstige praktijk.

Leraren die deelnemen aan de online leergang krijgen op die manier nieuwe inzichten en kansrijke aanpakken aangereikt die hun didactische gereedschapskist kunnen versterken. Bovendien doen ze dat in een online leeromgeving die maximaal inzet op leren. Evidence-informed qua inhoud én ontwerp dus!