Lesgever in beeld tijdens een instructievideo: afleider of motivator?

Instructievideo’s worden steeds vaker ingezet in onderwijs. Hierbij kan het bijvoorbeeld gaan om video’s in een online traject, een opgenomen les die kan herbekeken worden, extra instructie of zelfgemaakt videomateriaal dat ingezet wordt bij flipping the classroom.[1] Een vraag die vaak gesteld wordt door lesgevers is of ze best zelf in beeld komen in hun instructievideo’s. Daarom is het zinvol om na te gaan of de zichtbaarheid van jezelf onder bepaalde omstandigheden een positief of negatief effect heeft op de leerresultaten.  Enkel en alleen de veronderstelling dat lerenden ons ook graag thuis willen bewonderen, volstaat niet …

Waarom zou een lesgever in beeld (g)een goed idee kunnen zijn?

Er zijn zowel redenen om aan te nemen dat een lesgever in beeld een positief als een negatief effect kan hebben op het leren.

Ten eerste is er de aanname dat een lesgever in beeld in een instructievideo voornamelijk een irrelevant of afleidend element is. Net zoals andere interesse-opwekkende plaatjes of beelden, ben je als lesgever dan een verleidelijk overbodig detail (seductive detail).[2] Deze gedachte vindt zijn oorsprong in de idee dat het werkgeheugen van lerenden beperkt is. De zichtbare aanwezigheid van jezelf levert in deze veronderstelling geen directe bijdrage aan het leren, maar zorgt voor overbodige cognitieve belasting (extraneous cognitive load). De mentale bandbreedte die op deze wijze opgesoupeerd wordt, kan door lerenden niet benut worden om na te denken over de leerstof (Alemdag, 2022). Richard Mayer – de godfather van onderzoek naar de effectiviteit van ontwerpprincipes van multimedia – heeft het in deze context over het image principle: studenten leren niet beter van multimedia waaraan de (statische) afbeelding van een lesgever werd toegevoegd (Mayer, 2021). Onthoud de toevoeging statische – daarop komen we later nog terug – op voorwaarde dat u onderweg niet bent afgehaakt omdat de auteur van deze blog niet in beeld werd gebracht.

Voorgaande zin vormt een mooi bruggetje naar een tweede aanname, namelijk dat een lesgever in beeld ook een sociaal-affectieve rol kan vervullen. De aanwezigheid zou er dan voor zorgen dat lerenden door een connectie met de lesgever een grotere bereidheid aan de dag leggen om een cognitieve inspanning te leveren (social-cue hypothesis, Alemdag, 2022). Om tot diepgaande verwerking van multimediamaterialen te komen, is een zekere mate van motivatie volgens Mayer (2021) immers wenselijk.

Wat zegt onderzoek over het effect van een lesgever in beeld?

Op basis van o.a. twee recente overzichtsstudies van Alemdag (2022) en Henderson en Schröder (2021) kunnen enkele voorzichtige conclusies getrokken worden.

• Jezelf als lesgever verwerken in een instructievideo leidt niet per definitie tot een verbetering of verslechtering van de leeruitkomsten;
• Studenten rapporteren daarentegen wel een toegenomen tevredenheid en motivatie als hun lesgever in beeld gebracht wordt;
• Als lesgevers in beeld oogcontact lijken te maken, handgebaren vertonen die datgene wat verteld wordt ondersteunen en met non-verbale gedragingen belangrijke zaken benadrukken (signaling principle), lijkt hun aanwezigheid ook een positief effect op het leren te kunnen hebben. Dit is in lijn met het embodiment principle (Mayer, 2021). Als lesgevers meer non-verbaal gedrag vertonen in een multimediapresentatie heeft dit een positief effect op leren. Dit is ook in real-life instructie het geval. Vandaar dat we eerder in deze tekst wezen op de afwezigheid van een positief effect op leren van de toevoeging van een statisch beeld van de lesgever;
• Het uitsluitend tonen van de hand van de lesgever (zie afbeelding hieronder) om bijvoorbeeld bepaalde oplossingsstrategieën te modelleren, een tekening te maken of belangrijke informatie te benadrukken, bleek een (beperkt) positief effect te hebben op het leren;
• Leeractiviteiten die lerenden tot actieve cognitieve verwerking aanzetten, kunnen versterkt worden door de aanwezigheid van een zichtbare lesgever. Dit kan door bijvoorbeeld quizvragen te integreren of door lerenden aan te zetten tot zelfverklaren[3] tijdens de video (Wang en collega’s , 2023). Zelfverklaren had een positief effect op leren, maar de combinatie met een geanimeerde lesgever[4] verhoogde dit effect. De opgewekte positieve emoties door de aanwezigheid van de lesgever zorgde voor een grotere bereidheid tot nadenken bij de lerenden.

Het lijkt er dus op dat jezelf tonen tijdens een video of presentatie niet noodzakelijk een meerwaarde biedt voor het leren. Als je toch een video met lesgever in beeld maakt, denk dan o.a. aan ondersteunend non-verbaal gedrag zoals het maken van oogcontact en handgebaren, en voor cognitieve interactie met de belangrijke inhouden in je les. Geef met andere woorden ook goed les in je eigen video.