Teach what you preach: Ontwerp van Wijze Lessen Online Deel 1

In september 2021 start de eerste run van Wijze Lessen Online voor het Basisonderwijs. Als deelnemer aan deze online leergang, gebaseerd op het boek Wijze Lessen – Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek, is het niet alleen de bedoeling dat je ondergedompeld wordt in de theorie van de bouwstenen en deze gaat toepassen in je klascontext. De online leergang werd ook zo ontworpen, dat je de principes beschreven in het boek, als het ware aan den lijve ondervindt. 

In deze eerste van twee blogposts beschrijven we aan de hand van enkele bouwstenen als voorbeelden, hoe we het teach what you preach-idee hebben vormgegeven. Op welke wijze is het ontwerp van de online leergang an sich een bron van inspiratie voor effectieve instructie? 

Toetsing als kans om te leren 

In bouwsteen 10 wordt beschreven hoe toetsing kan bijdragen aan het leren. Het actief ophalen van informatie uit het geheugen (retrieval practice) als leerstrategie wordt zowel theoretisch als met voorbeelden behandeld in de online leergang. Daarnaast wordt de deelnemer niet alleen aangezet om retrieval practice geregeld zelf toe te passen tijdens het studeren, maar ook gestimuleerd om deze effectieve leerstrategie in de eigen lespraktijk in te zetten. Hierbij wordt in interactie met mededeelnemers gelinkt naar de theorie, gewezen op een aantal aandachtspunten bij het inzetten van deze leerstrategie en het zelf ondervinden van (de effecten van) retrieval practice. 

De twaalf bouwstenen zijn natuurlijk geen op zichzelf staande eilandjes. Het actief ophalen van informatie uit het geheugen, zit bijvoorbeeld verweven in de principes van andere bouwstenen. Retrieval practice kan ingezet worden voor het activeren van voorkennis (Bouwsteen 1) en de deelnemers worden eveneens ‘onderworpen’ aan de ijzersterke combinatie van deze leerstrategie met het spreiden van leermomenten (spaced of distributed practice, Bouwsteen 8). Zo word je als deelnemers gespreid in de tijd getoetst over kern-didactische principes. 

Optimale combinatie van woord en beeld 

Het efficiënt combineren van woord en beeld (multimedialeren, Mayer, 2021) versterkt het leren (Bouwsteen 4). Dit biedt mogelijkheden, zeker in een online/digitale leergang. In Wijze Lessen wordt een aantal multimediaprincipes beschreven waarmee je als leraar dient rekening te houden. Door zelf deze multimediaprincipes te hanteren bij het vormgeven van de online leergang, ervaart de deelnemer niet alleen goede voorbeelden, maar wordt eveneens de link gelegd naar de theorie. 

In onderstaande interactieve animatie, waarbij (gesproken) tekst verschijnt bij het aanklikken van een nummer, wordt rekening gehouden met het nabijheidsprincipe (woorden dicht bij de bijhorende beelden) maar worden deelnemers eveneens uitgenodigd om zichzelf eerst de uitleg van de verschillende stappen te herinneren (generative activity principle) alvorens ze de uitleg laten verschijnen (Ook: Bouwsteen 5 Laat de leerstof actief verwerken). 

Feedback die je doet nadenken 

Feedback (Bouwsteen 11) die de leerlingen doet nadenken kan het leren versterken. Met leraren basisonderwijs als deelnemers, mogen we veronderstellen dat zij al enige expertise hebben in het geven van feedback en reeds over een aantal metacognitieve vaardigheden beschikken. We zetten daarom in de online leergang in op zelf- en peerfeedback. Dit kan niet alleen de verwerking van de inhouden versterken, maar eveneens zorgen voor de nodige interactie en betrokkenheid binnen een grotendeels asynchrone online leeromgeving. 

Interactie en betrokkenheid zijn twee belangrijke designprincipes om in acht te nemen bij het ontwerpen van een online leergang. De kern van goede instructie en effectief leren blijft weliswaar dezelfde, ongeacht of dit online of in contactonderwijs plaatsvindt. Toch dient er bij het ontwikkelen van een online leergang rekening gehouden te worden met een aantal ontwerpprincipes om het leren te faciliteren en te bevorderen. Een aantal van die principes waarmee we rekening hielden bij het ontwerpen van Wijze Lessen Online voor het Basisonderwijs, lichten we toe in het vervolg op deze blogpost.