Skip to main content

Vijf snelle tips voor een effectieve online les

03/03/2023
Wouter Buelens Onderzoeker
Kristel Vanhoyweghen Coördinator professionalisering

Gezien de gekende omstandigheden zijn scholen van plan of reeds gestart met het opnieuw schakelen naar afstandsonderwijs.
Om op korte termijn eventueel rekening mee te houden bij de implementatie van je online lessen, bieden we onderstaande vijf key takeaways aan.

NB de tips zijn gebaseerd op onze blogs van de voorbije twee schooljaren, je kan telkens doorklikken om meer achtergrond te verwerven als je met een bepaalde tip concreet aan de slag wil. In een podcast van Buiten de Krijtlijnen kan je nog meer tips en achtergronden van collega’s Kristel Vanhoyweghen en Wouter Buelens beluisteren.

Tip 1: actief verwerken van de leerstof

Als je live/synchrone online lessen verzorgt, bevorder je best voldoende interactie (met elkaar én de leerstof) en actieve cognitieve verwerking. Deze cognitieve activiteit kan reeds bij aanvang van je les starten door relevante voorkennis te activeren. Dit kan door kort de belangrijkste aspecten uit vorige les te herhalen met de leerlingen, een (korte) oefening van vorige les te laten oplossen en klassikaal te verbeteren of door hen op een kladblaadje zoveel mogelijk kennis van vorige les vrij uit hun geheugen te laten herinneren. Bespreek zeker die zaken die relevant en nodig zijn om de huidige les te kunnen volgen.
Wil je een stap verder gaan, dan kun je eventueel van je presentatie (bv. PowerPoint) een actieve grafische advance organizer maken. Maak een dia met een schematische voorstelling van relevante voorkennis. Door het gebruik van “animaties” kan per muisklik een nieuw onderdeel van de advance organizer verschijnen, nadat je ieder onderdeel via vraag-en-antwoord door je leerlingen hebt laten benoemen. Niet alleen krijgen leerlingen zo een duidelijk gestructureerd beeld van de voorkennis (en hoe deze zich situeert in het groter geheel), ze zijn ook meteen actief betrokken bij de les.

Tijdens een synchrone (of asynchrone) online les, kan je ook een goede manier om notities te nemen introduceren (bv. de Cornellmethode). Het resultaat is niet alleen een gestructureerde samenvatting van de les. Deze manier van noteren zet je leerlingen er immers ook toe aan hoofd- en bijzaken te onderscheiden en de leerstof in eigen woorden om te zetten. Daarnaast kan het resultaat ingezet worden als leermiddel achteraf (zie Tip 4). Het kan aangewezen zijn je leerlingen eerst een voorbeeld van een Cornellsamenvatting te tonen en uitleg te geven bij het maken/gebruik ervan. Laat de Cornellsamenvattingen eventueel inleveren of bespreek ze kort klassikaal. Wat moet er zeker in staan? Waarom heeft leerling A veel meer genoteerd dan leerling B?

Meer lezen (Cornellmethode)

Meer lezen (zie punt “1 Kader de leerstof die je wil laten verwerken in het groter geheel”)

Tip 2: principes bij het gebruiken van woord en beeld

Leerlingen leren meer van woord en beeld samen dan van woorden alleen. Maar dan dient er wel rekening gehouden te worden met een aantal bewezen multimediaprincipes. Laten we uitgaan van een ingesproken en opgenomen presentatie (Google Presentatie, Powerpoint …)

  • Gebruik alleen afbeeldingen/tekst die een inhoudelijke bijdrage leveren. Het ‘opsmukken’ van je presentatie met goed bedoelde weetjes of aandachttrekkende illustraties, leidt de leerlingen af van de essentie. Vooral het leren van ‘minder sterke’ leerlingen ondervindt hier last van;
  • Lees niet letterlijk voor wat reeds op de dia staat. We hebben de neiging veel tekst op een dia te zetten zodat onze leerlingen ‘zeker alles gezien hebben’, of om de presentatie als samenvatting te laten dienen. Leerlingen gaan de tekst op de dia lezen én intussen naar je luisteren, wat voor extra cognitieve belasting zorgt en dus minder mentale ruimte om daadwerkelijk te leren beschikbaar houdt;
  • Laat een dergelijke opname geen 50 minuten duren zonder dat er van een leerling iets verwacht wordt. In lijn met Tip 1, laat hen actief aan de slag gaan met de leerstof. Dit moet zelfs geen technologische ingreep vereisen: stel een vraag en zeg dat de leerlingen de opname stilzetten en het antwoord noteren. Vervolgens bespreek je het antwoord. Toch met technologie aan de slag gaan? EdPuzzle en Screencastify automatiseren één en ander voor je.

Meer lezen (11 tips voor een goede videoles in Klasse)

Meer lezen (vijf richtlijnen voor het ontwerpen van multimediaal lesmateriaal)

Meer lezen (over de verleidelijkheid van overbodige details)

Tip 3: gebruik voorbeelden en modelleer

Het is wellicht niet zo effectief om je leerlingen een oplossingsstrategie die je in de klas met handen en voeten zou uitleggen, aan te bieden in een ‘vlakke’ tekst in de hoop dat ze vervolgens oefeningen zullen kunnen oplossen. Je kan bijvoorbeeld een korte opname maken van hoe je een probleem zelf uitwerkt op een stuk papier of een digitaal whiteboard op je tablet. Hierbij licht je luidop de stappen toe en waarom je deze zet. Tijdens de voorbije lockdowns maakten collega’s opnames van hoe ze op een whiteboard of flip-over oefeningen uitwerkten als voorbeelden voor hun leerlingen. Leerlingen verwachten geen technisch perfecte video’s. Een eenvoudige opname met je smartphone kan volstaan. Werken met uitgewerkte voorbeelden is sowieso een erg sterk middel. Ze krijgen immers inzage in het hoofd van een expert en kunnen in een volgende stap de werkwijze als het ware kopiëren op een analoge oefening. Daarbij creëer je ook een vorm van online nabijheid met je leerlingen thuis.

Je kan deze tip combineren met de vorige tip. Maak eerst een volledig uitgewerkt voorbeeld. Vervolgens start je een nieuw voorbeeld, maar na een bepaalde stap vraag je de leerlingen de opname stil te zetten en zelf de vervolgstap uit te werken. Na het opnieuw starten van de video kunnen leerlingen hun oplossing vergelijken met de jouwe. Liever techologie inzetten, dan kan EdPuzzle een optie zijn.

Meer leren (kennisclip “Hoe integreer ik goede voorbeelden in mijn afstandsles”)

Tip 4: zelftesten om te leren

Jezelf testen door actief te oefenen om je reeds bestudeerde leerstof te herinneren (retrieval practice) is een erg sterke leerstrategie die het onthouden op langere termijn bevordert. Er bestaan meerdere digitale toepassingen om na het bestuderen van een stuk leerstof leerlingen de informatie actief te laten ophalen door middel van zelftesten. Een klassieker maar nog steeds één van de betere is Quizlet. Al is het maar door de laagdrempeligheid van de tool: zonder al te veel technologische know how heb je vrij snel resultaat. Quizlet maakt verschillende toetsvarianten en een algoritme zorgt voor een optimale spreiding van oefeningen die het leren ten goede komt.  Tracht diepgaand nadenken te stimuleren bij het bedenken van de vragen over de leerstof. Je kan je leerlingen ook zelf een Quizlet laten maken.

We verwezen onder Tip 1 reeds naar de Cornellmethode om notities te maken. Het resultaat kan echter eveneens ingezet worden als studiemiddel. Laat leerlingen de rechterzijde van hun samenvatting afdekken. Hierbij fungeert de linkerzijde met trefwoorden als een soort van vragen, waarop ze zich het antwoord trachten te herinneren alvorens het blad omlaag te schuiven (zie Figuur 1).

Afbeelding 1: Cornellsamenvatting ingezet als zelftest

Aan het einde van een live les of het bekijken van een instructievideo, kan je je leerlingen de opdracht geven quizvragen bij het onderwerp te formuleren. Deze vragen kan je laten inzenden via een Google of Microsoft Form, in een gedeeld bestand, per mail, … Op basis hiervan krijg je als leraar niet alleen een goed beeld van het begrip van je leerlingen, maar kun je hiermee ook rekening houden in de volgende (klassikale) les. Stimuleer ook hier om diepe vragen te bedenken (gelijkenissen benoemen, verschillen zoeken, oorzaken, …)  Je kan de vragen tijdens een volgend klassikaal moment ook gebruiken in bijvoorbeeld een SocrativeKahoot! of andere quiz tool. Opnieuw dient kennis opgehaald te worden, voorkennis wordt geactiveerd, extra uitleg kan gegeven worden (aan elkaar) … en het zien van de zelf bedachte vragen werkt motiverend.

Meer lezen (make and take quizzes)

Meer lezen  (zelftesten als productieve leerstrategie)

Tip 5: focus op de basisleerstof

En last but eigenlijk net zo goed first. Focus op de essentie in afstandsonderwijs. Het middel afstandsonderwijs bepaalt weliswaar het curriculum niet. Toch kan het nodig zijn in te zoomen op de belangrijkste aspecten van het curriculum of een keuze te maken in welke leerinhouden aan bod komen. Het is wellicht zinvoller gezien de omstandigheden om extra tijd te besteden aan deze essentie, zodat de kans groter is dat deze beklijft, dan leerlingen om de oren te slaan met details met als risico dat ze gaan afhaken. Indien leerlingen het gevoel hebben dat ze leerstof succesvol kunnen verwerven en verwerken, is de kans op een volgehouden inspanning het grootst. Kies dus even kwaliteit boven kwantiteit.

Meer lezen (vertaling gids afstandsleren van prof. dr. Daniel Muijs)

Meer lezen (motivatie in online leren)

Meer lezen ( doelgericht werken ipv toolgericht)

Bovenstaande tips zijn zowel in een online als klascontext bruikbaar. Misschien maakt de online context, waarbij leerlingen vaker zelfstandiger dienen te leren en te werken, dat ze nog explicieter aan de orde zijn.

Veel succes aan alle leraren en leerlingen.